Jarosław Mulczyński
Poznańskie salony sztuki po 1945 roku - część 18
Galeria AT (od 1982 roku)
Kolejną interesującą propozycją na gruncie poznańskim wśród galerii autorskich, zwanych też niezależnymi, jest działalność Galerii AT (Aktywność Twórcza). Galerie eksperymentalne, alternatywne wobec oficjalnego, instytucjonalnego obiegu i zarządzania sztuką, generują od kilkudziesięciu lat sztukę najnowszą, jednocześnie prezentując twórczość nowatorską. Przestrzenie galeryjne stały się miejscem tworzenia sytuacji artystycznych, miejscem powstawania sztuki (częstokroć przy aktywnym udziale widza-odbiorcy). W kontekście sztuki konceptualnej lat siedemdziesiątych pojawił się również nowy element prezentacji wartości artystycznych w formie odczytu czy wypowiedzi teoretycznej (więcej na ten temat zob. w części 14, poświęconej Galerii „Akumulatory 2”).
Galeria AT założona została w 1982 roku przez Tomasza Wilmańskiego, który w tym samym roku w czerwcu obronił dyplom na Wydziale Rzeźby w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), w pracowni prof. Olgierda Truszyńskiego i prof. Jarosława Kozłowskiego. Wtenczas zaproponował ówczesnemu rektorowi poznańskiej uczelni plastycznej, prof. Jarosławowi Kozłowskiemu, założenie galerii w pomieszczeniach dawnego klubu studenckiego „Dno”. Tomasz Wilmański znał dobrze te wnętrza, gdyż przez jeden rok (od 1980 r.) wspólnie, m.in. z Leszkiem Knaflewskim, Mariuszem Młodzianowskim i Leszkiem Siejkowskim prowadzili w tym miejscu punkowy klub o nazwie „New Wave Dno”. Klub istniał do wybuchu stanu wojennego w 1981 roku, po czym jego wnętrza były nie używane, aż do momentu wspomnianej propozycji założenia w nich galerii, na którą Tomasz Wilmański otrzymał zgodę władz uczelni poznańskiej. Pod jej auspicjami działa do chwili obecnej.
Pierwszą siedzibą Galerii AT, jak wspomniano wcześniej, były pomieszczenia piwniczne dawnego klubu „Dno”, znajdujące się na terenie poznańskiej PWSSP przy Al. Marcinkowskiego 29. Prowadziło do niej wejście od strony ul. 23 Lutego, którym schodziło się w dół i długim korytarzem w lewo (mijając z boku toalety i barek) dochodziło się do niewielkiego holu - z niego na wprost drzwi prowadziły do zaplecza biurowego i w lewo do właściwego pomieszczenia Galerii. Pierwotnie oba pomieszczenia połączone były rozsuwanymi drzwiami, które następnie zostały zamurowane. Galeria, o powierzchni ok. 50 m2 (wym. 5 x 10 m), posiadała cztery okna od strony ulicy (zabudowane), ściany pomalowane na biało, podłogę wyłożoną deskami i górne oświetlenie punktowe (później zamienione na jarzeniówki). Regularność nieco wydłużonego prostoląta „zakłócały” wystające elementy w formie filarów, nadające jednocześnie specyficzny charakter tej przestrzeni galeryjnej. Przez cały okres funkcjonowania Galerii, aż do chwili obecnej, jedynym prowadzącym jest Tomasz Wilmański, który jednoosobowo decyduje o programie artystycznym, jak również sam prowadzi wszelkie prace biurowe i administracyjne. Jedynie do realizacji dokumentacji fotograficznej zatrudniani byli m. in. Paweł Ceglarek, Krzysztof Baranowski, Piotr Wołyński, Leszek Wesołowski, Barbara Sobańska i ostatnio Marek Glinkowski. Funkcjonowania Galerii nie zakłócił nawet kilkuletni pobyt Wilmańskiego w Warszawie od końca 1983 roku do 1987 roku, kiedy wraz z Cezarym Staniszewskim prowadzili Galerię „RR” działającą przy Klubie Politechniki Warszawskiej „Riviera - Remont”.
W pierwszych latach istnienia Galerii AT odbywało się przeważnie 6-8 wystaw rocznie (poza przerwą wakacyjną od czerwca do października), które trwały zawsze od poniedziałku przez pięć dni (do dziś zresztą tradycja poniedziałkowych otwarć została zachowana). Galeria zainaugurowała swoją działalność 30 listopada 1982 roku odczytem Andrzeja Matuszewskiego pt. „Przyczyny i skutki”, artysty niezwykle zasłużonego dla sztuki polskiej, który wpłynął również na oblicze artystyczne Wilmańskiego. Ogółem Galeria zorganizowała ponad 150 różnego rodzaju wystaw, wśród których prezentowano przede wszystkim prace przestrzenne, obiekty i rzeźby (często o charakterze intermedialnym, łączącym w sobie różne techniki i materiały), ponadto pokazy performance. Przez pierwsze lata (przynajmniej do 1987 roku) po czterech kolejnych wystawach drukowano niewielki katalog podsumowujący pod nazwą „Dokumentacja” nr 1, 2, 3 itd., przeznaczając dla każdego artysty jedną stronę. Od początku funkcjonowania Galerii przeważają młodzi artyści poznańscy z pokolenia Wilmańskiego, rozpoczynający swoją aktywność twórczą w latach 80-tych, np. Piotr Postaremczak - „w” - „poza” (6 XII 1982), ... (6 XII 1983), „Chodnik” (3 XII 1984) i „Wszystko” (13 I 1986), Wojciech Kujawski - „ „ (15 XII 1982), „Parady miłosne” (6 III 1989), rzeźba (6 IV 1992 i 27 I 1997) i „bez tytułu” (20 II 1995), Joanna Adamczewska - „AT” (17 X 1984), „Postscriptum” (16 XII 1988) i „Tristan” (28 X 1991), Tomasz Wilmański - „14,27 m2” (23 III 1983), „Blaski i Cienie” 24 III 1986), „Chrząszcz brzmi w trzcinie” (9 XII 1991) i „Prze-Rysowania” (15 IV 1996), Joanna Przybyła - „Gdyby drapać ciebie gwałtownie” (20 XI 1984), Mariusz Gill - „bez tytułu” (16 V 1983), Jacek Jagielski - „Rosa” (29 V 1985) i „bez tytułu” (24 XI 1997), Piotr Kurka - „Morze” (14 IV 1986), „bez tytułu” (15 III 1993) i „Rzeka” (9 XII 1996), Cezary Staniszewski - „Spięcia” (15 I 1985), „Cięcia, Spięcia i Cięcia” (14, 17 X 1985) i „Grzechy główne” (wspólnie z Włodzimierzem Borowskim, Andrzejem Mitanem i Tomaszem Wilmańskim, 16 II 1987), Danuta Mączak - „Transformacja” (14 II 1983) i „Teoeko” (12 II 1990) oraz Lech Siejkowski - malarstwo (13 III 1984 i 16 III 1987), z cyklu „Improwizacje” (25 III 1985). Poza artystami ze środowiska poznańskiego zapraszani byli również twórcy z innych ośrodków w kraju, m.in. Adam Obtułowicz - [----] (27 II 1984), Maria Anna Potocka - „Jedyne wyjście to nie wstydzić się katedry” (16 IV 1984), Waldemar Petryk - performance „White Hourse” (29 V 1984) i „Czasy” (26 IV 1993), Andrzej Mitan - performance „Głos” (25 II 1985), Waldemar Umiastowski - „To jest moje” (2 VI 1986) i „bez tytułu” (22 II 1993), Włodzimierz Kiniorski - performance „NANG PA” (11 IV 1988), Ryszard Ługowski - „Łzy mielonych obłoków” ( 8 IV 1991) i „Corpus” (18 XI 1996), Marek Kijewski - „Some foreign powers, Some groups of terrorist, Some individual consternes” (11 I 1993) i Anna Płotnicka - performance „Widzialne - Niewidzialne” (24 IV 1995), jak również artyści z zagranicy, m. in. Pier van Dijk - wystawa objazdowa ”Polska 3” (25 I 1983), Richard Boulez - performance „Electrographics, Eating bread” (10 X 1983), Jorgen Christensen i Carsten Schmidt-Olsen - „Approximation” (16 I 1984), Toine Ooms - „360º Loosing the Eye” (2 XII 1985), Ralf Samens – „Inhibition” (13.04.1987) i „bez tytułu” (22.11.1993), Udo Idelberger - „PPZ” (24 X 1988), Isabel Zuber - rysunek (17 IV 1989), Otfried Rautenbach - performance „Klinikak (Achtlos), Unheim” (26 XI 1990), Tilman Küüntzel - „Czasem muszą to być czerwone usta, Czasem muszą to być czerwone jabłka” (10 II 1992), Mark Haddon - bez tytułu (16 V 1994), Otmar Sattel - rzeźba energetyczna „”Gra z pamięci II” (25 III 1996) i Lise Kjaer - bez tytułu (19 V 1997). Dla wielu twórców, prezentujących kilkakrotnie swoje prace, Galeria stała się miejscem – swoistym laboratorium (m. in. dla Andrzeja Syski, Hanny Łuczak, Mariusza Kruka, Krzysztofa Sołowieja, Andrzeja Pepłońskiego, Jacka Jagielskiego czy Wojciecha Kujawskiego), do którego powracają po pewnym czasie z nowymi propozycjami. „Galeria jest miejscem elitarnym, gdyż sztuka ze swojej natury jat elitarna. Galeria nie posiada charakteru promocyjnego (np. dla studentów ASP), a jej głównym celem - zdaniem Wilmańskiego - jest prezentacja artystów uznanych, aktywnych twórczo i niekonwencjonalnie podchodzących do materii sztuki”. I podkreślił jeszcze w rozmowie z Grzegorzem Dziamskim: „Każda wystawa niesie ze sobą dużą odpowiedzialność, będącą udziałem zarówno artysty jak i prowadzącego galerię.” („Zeszyty Artystyczne PWSSP” 1991 nr 5, s. 30). Ze względu na specyfikę przestrzeni Galerii niektóre realizacje wykonywane były z myślą o tej przestrzeni i tylko w niej mogły zaistnieć. W ten sposób aranżowali swoje prace np. Joanna Adamczewska, Jacek Jagielski, Piotr Postaremczak, Ryszard Ługowski, Hanna Łuczak czy Zbigniew Taszycki. Ponadto ważnym cyklem zainicjowanym przez Galerię AT są prezentacje związane z książką artystyczną i poezją wizualną odbywające się pod wspólnym hasłem „Książka i co dalej”. Pierwszy pokaz z tego nurtu zainteresowań odbył się w Bibliotece Raczyńskich i Muzeum Henryka Sienkiewicza w Poznaniu w marcu 1990 roku z udziałem Joanny Adamczewskiej, Tomasza Konarta, Jarosława Kozłowskiego, Cezarego Staniszewskiego, Andrzeja Szewczyka, Tomasza Wilmańskiego, a ponadto przedstawiono książki wydawane przez Rainer Verlag z Berlina.
Galeria AT organizuje również pokazy zbiorowe w innych galeriach w Polsce, prezentując szczególnie artystów z nią związanych. Spośród takich pokazów należy wymienić przede wszystkim wystawy: „6 artystów z Poznania” w czerwcu 1985 w Galerii BWA w Lublinie, „Przestrzeń a czas personalny”, zorganizowaną we wrześniu 1992 roku w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie z okazji jubileuszu X-lecia, „Pomiędzy” w październiku 1996 roku w Tallinn Art Hall w Tallinie (Estonia), „Lekkość rzeczy” w kwietniu 1997 roku w Galerii Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki w Krakowie z okazji jubileuszu XV-lecia i ostatnia prezentacja w styczniu 2003 roku w Galerii Miejskiej „Arsenał” w Poznaniu z okazji XX-lecia działalności.
Ważnym momentem po 17 latach funkcjonowania Galerii AT była zmiana jej siedziby. Kiedy w czerwcu 1999 roku zorganizowana została wystawa artystów poznańskich związanych od 1990 roku z Galerią pt. „30 x 30”, stała się ona - jak się niebawem nieoczekiwanie okazało - wystawą podsumowującą ten etap działalności. Wkrótce potem prof. Włodzimierz Dreszer, ówczesny rektor Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu zaproponował nowe miejsce dla Galerii w przejmowanym właśnie przez Akademię budynku po dawnej drukarni przy ul. Solnej 4. W nowym pomieszczeniu, znajdującym się jak poprzednio w kondygnacji piwnicznej, dokonano latem 1999 roku generalnego remontu (jak zresztą w całym budynku), przystosowując jego wnętrza do potrzeb funkcjonowania Galerii. Wejście do niej prowadzi z niewielkiego holu, z którego można również wejść do oddzielnego pomieszczenia biurowego (ok. 7 m2). Przestrzeń nowej Galerii o powierzchni ok. 70 m2, zbliżona jest swoim kształtem do prostokąta o wymiarach 12 x 6 m (z niewielkim zwężeniem około 0,5 m). W trakcie prac remontowo-adaptacyjnych Tomasz Wilmański wprowadził swoje propozycje, m.in. białą kolorystykę ścian, rozmieszczenie lamp (górne sztuczne oświetlenie) i zabudowanie czterech okien płytą z możliwością demontażu. Charakterystycznym akcentem wizualnym w wyglądzie Galerii (może nie zawsze korzystnym dla prezentowanych prac) jest ceglany i dość nisko osadzony ceglany strop na legarach. Pierwszą wystawą w nowej siedzibie Galerii była prezentacja Jarosława Kozłowskiego pt. „Standardy europejskie - wersja polska”, otwarta 11 października 1999 roku. Od tego czasu zaprezentowanych zostało już kilkadziesiąt wystaw. Wraz ze zmianą miejsca nie zmieniły się zasadnicze założenia programowe, ani sposób doboru artystów, dokonywany jak zawsze z konsekwentną starannością i wyczuciem. Jak pisał założyciel Galerii AT: „Często decyzje programowe były podejmowane po długotrwałym procesie poznawania danego twórcy, jego dotychczasowych dokonań w sztuce, jego poglądów artystycznych etc., a nie bazowały tylko na tym czy wpisuje się on w obowiązującą konwencję artystyczną (modny aktualnie trend). Galeria AT nigdy nie określiła wyraźnego programu działania, który miałby wyznaczać jej aktywność, kierowała się raczej wyczuciem i reagowała na wszystkie interesujące zjawiska w sztuce” [w: „Miejsca idei - idee miejsca”, Poznań 2002, s. 11].
"Galerie Poznania wczoraj i dziś", Galeria Miejska Arsenał, Poznań 2004