Tomasz Wilmański
Galeria AT
Fenomen istnienia galerii nazywanych często autorskimi, niezależnymi, alternatywnymi czy ainstytucjonalnymi odegrał bardzo istotną rolę w kształtowaniu się sztuki polskiej. Galerie te stanowiły znaczącą pozycję w rodzeniu się i rozwoju współczesnej myśli artystycznej w Polsce. Od wczesnych lat sześćdziesiątych były to miejsca świadomie działające na obrzeżach oficjalnego ruchu wystawienniczego, stojąc w wyraźnej opozycji do odgórnego (centralnie sterowanego) systemu tzw. socjalistycznej polityki kulturalnej państwa. Każda z takich galerii, w mniejszym lub większym stopniu, kreowała swoje oblicze merytorycznych preferencji w konsekwentnym promowaniu sztuki współczesnej.
Były to miejsca otwarte, żywo reagujące na to wszystko co w sztuce aktualne, prekursorskie i ważne z punktu widzenia wartości sztuki. Były otwarte także, gdyż podejmowały niejednokrotnie ryzyko prezentowania nowych idei artystycznych, często nieprzystających do tzw. oczekiwań społecznych. Były to miejsca, gdzie prezentowali swoją sztukę zarówno artyści renomowani, jak i tacy, których nazwiska nie funkcjonowały w oficjalnym obiegu sztuki, a także, co istotne, wystawiali w nich artyści z zagranicy, często uznani już na świecie; zapraszani do tych galerii bez oficjalnej nadbudowy biurokratycznej, a dzięki prywatnym, personalnym kontaktom szefów galerii. W jakimś sensie poprzez tego typu kontakty i wystawy, galerie te wpływały na niwelowanie w tamtym czasie powszechnego poczucia izolacji, prowincjonalności i wtórności artystycznej, jakie panowało w odczuciu wielu polskich artystów.
Tak więc galerie autorskie spełniały w dużym stopniu również rolę swoistego "okna na świat", konfrontując to, co w sztuce światowej ważne i interesujące z tym, co w naszym kraju istotne i oryginalne. Sprzyjało to zawiązywaniu się wieloletnich przyjaźni artystycznych, owocujących autentyczną wymianą poglądów; dyskusji o sztuce, zagranicznych wystawach etc. Wystawy w tych galeriach były dla artystów z zachodu interesującym doświadczeniem, a specyfika ich działalności nie miała zbyt wiele przykładów w innych krajach na świecie. Można z perspektywy czasu stwierdzić, że polskie galerie autorskie stanowiły dla tych artystów inspirujący aspekt i swoisty fenomen w kreowaniu sztuki współczesnej.
Jedną z pierwszych galerii alternatywnych, autorskich w Polsce była Galeria OdNowa działająca w Poznaniu w latach 1964-1969 prowadzona przez artystę Andrzeja Matuszewskiego. Poznań stał się wówczas ważnym ośrodkiem artystycznym w kraju, jeżeli chodzi o sztuki wizualne. OdNowa skupiła uwagę wielu wybitnych artystów, którzy tu przyjeżdżali i pokazywali swoją sztukę. Miało to niebagatelny wpływ na dalszy rozwój sztuki w mieście. Prekursorskie przedsięwzięcie Matuszewskiego w Galerii OdNowa przyczyniły się w dużej mierze do powstawania innych galerii alternatywnych w Poznaniu i kształtowaniu się twórczych postaw artystycznych.
Galeria AT powstała w 1982 roku, w czasie, z jednej strony, niezmiernie trudnym politycznie-społecznym, a z drugiej strony, bardzo interesującym i aktywnym w sztuce. Swoją działalnością Galeria AT dopełniła w dużej mierze istniejący już w Poznaniu alternatywny ruch galeryjny (Akumulatory 2, Wielka 19, ON). Ton tamtego czasu kreowała przede wszystkim młoda generacja artystów w większości absolwentów PWSSP w Poznaniu, uczelni, która spełniała wtedy szczególną rolę w kształtowaniu się nowych idei artystycznych.
Galeria AT, co znamienne w wypadku wielu galerii autorskich, powstała z inicjatywy artysty plastyka, Tomasza Wilmańskiego, znajdując przychylność i swoją przestrzeń na terenie poznańskiej uczelni plastycznej (obecnie ASP). Ówczesne władze uczelni (rektor Jarosław Kozłowski) rozpostarły szczególny "parasol ochronny" nad działalnością galerii autorskich i wspierały ich działalność, zdając sobie sprawę z wielu nieprzychylności, jakie natrafiały one w swojej działalności na co dzień, jak i świadomie chroniły niepodważalne wartości artystyczne. Było to jednak wsparcie i pomoc jedynie integrująca i motywująca, w żaden sposób nie ingerująca w autorską tożsamość tych miejsc.
Galeria AT od momentu powstania była zainteresowana organizowaniem wystaw artystów młodej generacji, sztuki zgodnej z duchowymi i intelektualnymi preferencjami prowadzącego galerię. Od początku istnienia galeria wpisała się w autorski charakter działalności tego typu miejsc wystawowych. Galeria AT nigdy nie określiła wyrazistego programu działania, który miałby wyznaczać jej aktywność, kierowała się zawsze tzw. wyczuciem i reagowała na wszelkie interesujące zjawiska w sztuce. Wartość programowa galerii była budowana poprzez tożsamość różnorodności oblicza prezentowanej sztuki i oryginalne podejście do materii artystycznej kreacji. Były tu pokazywane prace malarskie, rzeźbiarskie, rysunki jak i instalacje, obiekty, działania typu performance. Samo pomieszczenie galerii, o trudnej i specyficznej charakterystyce przestrzennej, bardzo często wyznaczało zakres twórczej realizacji. Aspekt swoistej anektacji pomieszczenia w trakcie realizacji pracy był zawsze istotnym motywem w aktywności galerii. W jakimś sensie Galeria AT jest szczególnym laboratorium twórczym, w którym artysta sytuuje swoje idee artystyczne w kontekście zastanej przestrzeni.
W całej historii działalności Galerii AT, zapraszany do kolejnego pokazu artysta był osobistym uczestnikiem powstawania ekspozycji; sam realizował swój zamysł twórczy i całkowicie za niego odpowiadał. W tym sensie galeria to przestrzeń aktywna i integralnie obecna w akcie kreacji, a sztuka w niej wystawiana nie jest traktowana jak "towar" lub przedmiot mogący podlegać manipulacji. Niewiele prac eksponowanych w galerii mogło być ponownie pokazywanych w innych przestrzeniach, gdyż były przygotowywane z myślą o konkretnym i specyficznym pomieszczeniu Galerii AT. Nie stanowi to oczywiście programowej reguły przyjętej w galerii, ale wielu artystów akceptuje w swojej twórczości tego typu podejście do pracy we wnętrzu.
Galeria to miejsce szczególnego skupienia, intelektualnej zadumy, stawiania istotnych pytań egzystencjalnych, dialogu ze światem i samym sobą. Obecność w galerii to jedna z możliwości spotkania się ze sztuką, poznania własnej wrażliwości w kontekście dzieła nasyconego odczuciem, intuicją i mądrością artysty. Galeria AT zawsze kultywowała tego typu podejście do swojej roli publicznej i traktowania ludzi, którzy chcą uczestniczyć w proponowanych przez nią wydarzeniach artystycznych.
Galeria AT prezentowała wielu wybitnych artystów z kraju i zagranicy, bliskich pokoleniowo i autentycznych w podejściu do materii sztuki. Wielu z nich powracało do galerii z nowymi propozycjami i to stanowi w jakimś sensie przyjętą zasadę. Tradycją galerii jest także organizowanie pokazów poza Poznaniem, w innych salach wystawowych, artystów szczególnie związanych z AT. Jest to za każdym razem ważna promocja i możliwość konfrontacji wartości kumulujących się w preferencjach artystycznych galerii. Jak dotąd Galeria AT, w swojej 15-letniej historii działalności, zaprezentowała ok.100 artystów z Poznania, Polski i zagranicy (Anglii, Szkocji, Niemiec, Norwegii, Danii, Holandii, Estonii, USA), i za każdym razem kolejna wystawa jest unikalnym wydarzeniem artystycznym, wzbogacającym wypracowaną przez galerię atmosferę i walory merytoryczne.
Galeria, a w szczególności galeria o autorskiej specyfice, to miejsce o istotnych preferencjach i odpowiedzialności, gdzie sens wolności wewnętrznej nabiera znaczenia wyjątkowego, gdyż wiąże się z personalnym i autentycznym doświadczeniem siebie w kontekście duchowej tajemnicy, jaką jest sztuka.
tekst ukazał się w czasopiśmie „EXIT nowa sztuka w Polsce”, No.1(33) 1998