KSIĄŻKA I CO DALEJ 4 / BOOK AND WHAT NEXT 4
Emmett Williams (USA) - poezja konkretna / concrete poetry
11-22.06.2001
W czwartej edycji prezentacji z cyklu Książka i co dalej, Galeria AT po raz pierwszy wystawiała prace artystyczne, związane z poezją konkretną. Poezja konkretna jako autonomiczna dziedzina sztuki rozwijała się na świecie od początku lat pięćdziesiątych. Twórczości tej towarzysza liczne opracowania teoretyczne, manifesty (np. Program poezji konkretnej, 1958, brazylijskiej Grupy Noigandres), wypowiedzi programowe (Stephen Bann, Max Bense, Eugen Gomringer). Najogólniej ujmując istotę i sensy tego typu aktywności artystycznej można powiedzieć, że chodzi tu o poezję, która redukuje swój język prawie całkowicie do momentów strukturalnych i semiotycznych, a więc do bezpośrednich, materialnych funkcji mowy i lingwistycznych danych. Konkretne teksty, poematy, traktują słowo na równych płaszczyznach poetyckiego kształtowania: morfologicznej (znaczeniowej), graficznej (figuratywnej) i fonicznej (dźwiękowej). Przymiotnik „konkretny” odnoszący się w tym przypadku do utworu poetyckiego, przysługuje temu, co pozostaje wyłącznie sobą, nie przekraczając ram własnego, funkcjonalnie użytego, materiału. W ten sposób „wiersz” staje się przedmiotem, a poezja nie odzwierciedla świata, lecz stwarza nowe obiekty w jego systemie i jest rzeczywistością sama w sobie.
„W poemacie konkretnym urzeczywistnia się zjawisko metakomunikacji: zgodności i jednoczesności przekazu słownego i pozasłownego; uwaga: chodzi o przekaz form i struktur, a nie o tradycyjne przestanie wiadomości” (Noigandres). Do najwybitniejszych światowych przedstawicieli, zajmujących się poezja konkretna, należą m.in. Eugen Gomringer, Heraldo i Augusto de Campos, Ian Hamilton Finlay, Franz Mon, Paul de Vree, Ernst Jandl, Jiri Kolar, Emmett Williams. W Polsce poezja konkretna rozwijała się równolegle z refleksja konceptualna w sztuce na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, przede wszystkim w kręgu artystów wrocławskich (m.in. Marzena Kosińska, Marianna Bocian, Grzegorz Kolasiński, Michał Bieganowski). Najwybitniejszym polskim przedstawicielem tej aktywności artystycznej jest Stanisław Dróżdż, który od blisko trzydziestu pięciu lat tworzy swoje "Pojęciokształty", utwory poezjo-graficzne, które znacząco wpisują się w światowy dorobek poezji konkretnej i wizualnej.
Na wystawie w Galerii AT prezentowane były prace amerykańskiego artysty Emmetta Williamsa (rocznik 1925), jednego ze światowych prekursorów poezji konkretnej. Emmett Williams - pedagog, poeta, performer, twórca książek artystycznych, animator wydarzeń artystycznych - należy do artystów, którzy od wczesnych lat pięćdziesiątych w szczególny sposób tworzyli i rozwinęli poezję konkretną i dźwiękową. Przyczynił się istotnie do rozpropagowania tej dziedziny sztuki, która zaistniała w okresie szczególnie ważnych przemian w pojmowaniu współczesnej strategii artystycznej; w czasie znaczących przewartościowań myślenia w sztuce, gdy refleksja konceptualna, książka artystyczna, mail art, Fluxus etc. "oczyszczały" w jakimś sensie pole doświadczeń artystów. Williams był jednym ze współtwórców (wraz z m.in. Georgem Maciunasem, Dickiem Higginsem, AY-0, Robertem Filliou, Nam June Paikiem, Wolfem Vostellem, Yoko Ono, Bennem Pattersonem) międzynarodowej strategii artystycznej - Fluxus.
W latach 1966-1970 współpracował z Diekiem Higginsem i był redaktorem naczelnym wydawnictwa Something Else Press w Nowym Jorku, drukującego unikatowe książki artystyczne. Swoje utwory poetyckie i graficzne wydał drukiem w wielu książkach, m.in. Konkretionen, Sweethearts, Selected Shorter poems, My life in Flux - and Vice Versa. W 1967 roku opracował i wydał An Anthology of concrete poetry; książkę, która do dnia dzisiejszego jest podstawowym kompendium wiedzy na temat poezji wizualnej i konkretnej. Artysta jest znany z licznych pokazów performance, na których wykonywał swoje utwory poetyckie np. prezentowane na wystawie w AT z nagrań płytowych Musica i Meditation no1; w jakimś sensie łączące w strukturze semantyczno-wykonawczej poezję konkretną z poezją dźwiękową (poesie sonore). Na czerwcowej wystawie w Galerii AT eksponowane były różnorodne utwory poetycko-wizualne Williamsa, należące zarówno do jednych z pierwszych, z roku 1954, Sense/Sound ia bas nana!, jak i utwory opierające się bezpośrednio na strukturze alfabetu Meditation no 1,2,3 (1958) i Alphabet Square (1956), a także intrygujący specyficzną wizualizacją cykl „portretów” z roku 1978, znanych światowych artystów, przyjaciół artysty, takich jak George Brecht, Nam June Paik, Daniel Spoerri, Allan Kaprow czy Robert Rauschenberg.
Emmett Williams należy niewątpliwie do artystów, dla których alfabet, logiczny zestaw liter (składników porozumienia), stał się główną inspiracją i zarazem punktem wyjścia do budowania wypowiedzi w sztuce. W utworach poetycko-wizualnych Williamsa układ liter czy słów stanowi zawsze szczególną, intelektualną konstrukcję; niejednokrotnie jest to wyrafinowano-dygresyjna gra znaczeniowa (np. poemat Soldier), jak również są to wypowiedzi przesycone swoistym humorem i dystansem do otaczającej rzeczywistości (np. utwór Eros). Sens poszczególnych utworów artysty, zawartość znaczeniowa jego wizualnych zapisów posiada precyzyjnie przemyślaną logikę, często zaskakującą w swojej prostocie skojarzeń i odkrywającą jednocześnie wartości, które umykają nam najczęściej w pospiesznym „rozumieniu” słowa czy zastosowanych kompilacji literowych. Poezją konkretna Emmetta Williamsa, stanowiąca jedną z najistotniejszych form wypowiedzi artystycznych w jego bogatej i długiej twórczości, jest sytuowana na granicy wizualnego (plastycznego) i intelektualnego (filozoficznego) odbioru i charakteryzuje się przede wszystkim dużą dozą witalności i swoistego, „fluxusowego” optymizmu życiowego.
